تأثیر روغن دنده بر کارکرد صحیح دنده‌های خودرو تعریف روغن دنده روغن دنده، که به عنوان روغن گیربکس یا واسکازین نیز شناخته می‌شود، یک مایع روانکار است که برای روانکاری قطعات متحرک در سیستم گیربکس خودرو استفاده می‌شود.این روغن به کاهش اصطکاک و سایش قطعات فلزی کمک می کند و همچنین نقش مهمی در خنک کردن و انتقال قدرت دارد. شاخصه های مهم روغن دنده ویژگی‌های اصلی روغن دنده شامل موارد زیر است: روانکاری و کاهش اصطکاک: این روغن باعث می‌شود قطعات فلزی به راحتی حرکت کنند و از سایش آن‌ها جلوگیری می‌کند. ضد خوردگی و زنگ زدگی: روغن دنده از قطعات فلزی در برابر خوردگی و زنگ زدگی محافظت می‌کند گرانروی مناسب : این روغن دارای گرانروی مناسبی است که با تغییرات دما سازگار است و عملکرد بهینه ای را فراهم می کند.

 

انواع روغن دنده و کاربردهای آن در سیستم‌های انتقال قدرت

• روغن دنده مخصوص گیربکس دستی (MTF): روغن دنده گیربکس دستی، با عنوان MTF (Manual Transmission Fluid) شناخته می‌شود و نقش کلیدی در روانکاری قطعات داخلی گیربکس‌های دستی دارد. این نوع روانکار به کاهش اصطکاک، جلوگیری از خوردگی و بهبود عملکرد تعویض دنده کمک می‌کند.
• روغن دنده گیربکس اتوماتیک (ATF): روغن دنده گیربکس اتوماتیک یا ATF (Automatic Transmission Fluid)، مخصوص جعبه‌دنده‌های اتوماتیک طراحی شده است. این سیال نه‌تنها وظیفه روانکاری را بر عهده دارد، بلکه در خنک‌کاری، انتقال نیرو و حفظ عملکرد نرم و دقیق گیربکس اتوماتیک نیز مؤثر است.
• روغن‌های دنده مخصوص ماشین‌آلات سنگین و کشاورزی: در تجهیزات برون‌جاده‌ای مانند ماشین‌آلات کشاورزی، از روغن دنده‌های صنعتی با توان تحمل فشار بالا استفاده می‌شود. این روانکارها به‌طور خاص برای شرایط سخت عملیاتی و بارهای سنگین طراحی شده‌اند و نقش اساسی در افزایش طول عمر گیربکس‌های سنگین دارند.

در دسته‌بندی‌های جهانی، استانداردهایی مانند API J306  برای گرانروی و API GL-4  یا GL-5 برای سطح عملکرد، به‌عنوان معیارهای اصلی سنجش روغن دنده دستی به‌کار می‌روند. این طبقه‌بندی‌ها مشخص می‌کنند که روغن تا چه اندازه می‌تواند فشار، حرارت و سایش را تحمل کند. برای نمونه، روغن‌های GL-4 مناسب دنده‌های مارپیچی و سینکرونایز هستند، در حالی که GL-5 برای دنده‌های هیپوئید تحت فشار شدید طراحی شده‌اند. از سوی دیگر، استاندارد SAE J2360 معیار دیگری برای تأیید کیفیت روغن‌های پیشرفته محسوب می‌شود. در مورد روغن‌های اتوماتیک، برخلاف روغن‌های دستی، سطح کیفیت توسط خودروسازان تعیین می‌شود و استانداردهای خاصی مانند Dexron (مربوط به جنرال موتورز) یا Mercon (فورد) برای ATF تعریف شده‌اند. همچنین، برخی خودروسازان نظیر تویوتا، هیوندای و مرسدس بنز، مشخصات اختصاصی خود را برای روغن گیربکس تعریف می‌کنند که باید دقیقاً رعایت شود.

چرا رنگ و ظاهر روغن دنده اهمیت دارد؟ | نشانه‌های سلامت یا خرابی

رنگ روغن دنده‌ها، معمولاً قرمز است، اما با گذشت زمان و استفاده، ممکن است به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز تغییر کند. این تغییررنگ می تواند، نشان دهنده نیاز به تعویض روغن باشد. روغن دنده یا همان واسکازین، برای روانکاری قطعات متحرک داخل جعبه دنده استفاده می شود و به کاهش اصطکاک و خنک سازی قطعات کمک می کند. بر خلاف باور عمومی، رنگ روغن دنده می‌تواند اطلاعات مفیدی درباره سلامت آن ارائه دهد. به‌طور معمول، روغن دنده نو دارای رنگی کهربایی روشن یا کمی قرمز است. اما با گذشت زمان و کارکرد زیاد، در اثر آلودگی، اکسیداسیون و جذب ذرات فلزی، تغییر رنگ داده و به قهوه‌ای تیره یا خاکستری تبدیل می‌شود. همچنین اگر بوی سوختگی از واسکازین استشمام شود، ممکن است نشانه‌ای از گرمای بیش از حد یا کارکرد تحت فشار بالا باشد. روغن‌های دنده نباید کف کنند یا ذرات معلق فلزی داشته باشند، چراکه این نشانه‌ها حاکی از تخریب ترکیب شیمیایی و کاهش عملکرد روانکاری هستند. از سوی دیگر، سیال ATF به طور معمول قرمز است و اگر به رنگ قهوه‌ای یا سیاه تبدیل شود، به‌وضوح نشان می‌دهد که خاصیت اصلی خود را از دست داده است. بررسی چشمی رنگ، قوام و بوی روغن دنده، یکی از روش‌های ساده اما مؤثر در تشخیص زمان تعویض و نگهداری سیستم گیربکس است.

نحوه انتخاب نوع روغن دنده

انتخاب روغن دنده مناسب برای خودرو به چندین عامل بستگی دارد، که عبارتند است از:نوع گیربکس، توصیه های سازنده خودرو، شرایط آب و هوایی، نوع رانندگی می باشد .همانطور که قبلاً اشاره شد، روغن دنده برای گیربکس‌های دستی (MTF) و گیربکس‌های اتوماتیک (ATF) متفاوت است. هر سازنده خودرو معمولاً نوع و مشخصات دقیق روغن دنده مورد نیاز را در دفترچه راهنمای خودرو ذکر می‌کند. در مناطق با دماهای بسیار بالا یا پایین، ممکن است نیاز به روغن دنده با گرانروی خاصی باشد که بتواند در این شرایط به خوبی عمل کند. اگر خودرو بیشتر در شرایط سخت و سنگین مانند ترافیک سنگین یا جاده‌های کوهستانی استفاده می‌شود، ممکن است نیاز به روغن دنده با ویژگی‌های خاصی باشد. برای اطمینان از انتخاب صحیح، همیشه بهتر است به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه کنید یا با یک مکانیک و یا با کارشناسان متخصص سانیار ، مشورت کنید.

شاخصه های روغن دنده متناسب با شرایط آب و هوایی :

در شرایط آب‌وهوایی سرد، انتخاب روغن دنده مناسب اهمیت ویژه‌ای دارد، چرا که دماهای پایین می‌توانند تأثیر مستقیمی بر عملکرد روانکار بگذارند. روغن دنده‌ای که برای چنین شرایطی انتخاب می‌شود، باید دارای گرانروی پایین و مناسب باشد تا بتواند به سرعت درون قطعات گیربکس جریان یابد و روانکاری مؤثر را حتی در لحظات ابتدایی استارت تضمین کند. پایداری در برابر اکسیداسیون نیز از ویژگی‌های کلیدی است که مانع از افت کیفیت و تشکیل رسوبات در دماهای پایین می‌شود. همچنین، به دلیل افزایش احتمال زنگ‌زدگی و خوردگی در محیط‌های مرطوب و سرد، وجود افزودنی‌های ضد زنگ و ضد خوردگی در ترکیب روغن ضروری است. روغن دنده مناسب باید دارای پایداری برشی بالا باشد تا بتواند در برابر فشارهای شدید و نوسانات دمایی، خواص خود را حفظ کرده و روانکاری یکنواخت را فراهم سازد. از دیگر ویژگی‌های حیاتی، می‌توان به خاصیت ضدکف اشاره کرد که مانع ایجاد حباب‌های هوا در روغن شده و باعث توزیع یکنواخت در کل سیستم گیربکس می‌شود. رعایت این شاخصه‌ها نقش مهمی در محافظت از اجزای گیربکس و افزایش عمر مفید آن در هوای سرد دارد.

نکات فنی انتخاب روغن دنده مناسب | شرایط اقلیمی، رانندگی و طراحی فنی

انتخاب روغن دنده باید فراتر از برند و تبلیغات، بر اساس مشخصات دقیق فنی انجام گیرد. اولین عامل، توجه به گرانروی مناسب است؛ چراکه اگر ویسکوزیته بیش از حد پایین باشد، فیلم روانکاری به‌خوبی تشکیل نمی‌شود و سایش بین قطعات افزایش می‌یابد. از طرف دیگر، گرانروی بیش از اندازه باعث کاهش جریان سیال و افزایش مصرف انرژی می‌شود. عامل دوم، شرایط آب‌وهوایی منطقه استفاده است؛ در نواحی سرد، استفاده از روغن‌هایی با نقطه ریزش پایین ضروری است تا در دماهای پایین دچار جامد شدن یا سختی در تعویض دنده نشوند. عامل سوم، نوع رانندگی است؛ در رانندگی‌های شهری با توقف و حرکت زیاد، فشار بیشتری به گیربکس وارد می‌شود. همچنین ساختار فنی گیربکس، از جمله نوع سینکرونایزر، دنده‌های هیپوئید یا طراحی دیفرانسیل، مستقیماً نوع روغن مناسب را مشخص می‌کند. در نهایت، همواره باید با دفترچه راهنمای خودرو یا اطلاعات فنی کارخانه سازنده مشورت شود

شرایط نگهداری روغن دنده | نکات کلیدی برای حفظ کیفیت روانکار گیربکس

شرایط نگهداری روغن دنده تأثیر مستقیمی بر حفظ کیفیت و عملکرد این روانکار حیاتی دارد. برای جلوگیری از افت کارایی و بروز آسیب به گیربکس، لازم است روغن دنده‌ها در محیطی با دمای کنترل‌شده و معتدل نگهداری شوند. قرار گرفتن روغن در دماهای بسیار بالا یا بسیار پایین، می‌تواند ساختار شیمیایی آن را دستخوش تغییر کرده و خواص روانکاری‌اش را کاهش دهد. همچنین جلوگیری از ورود آلودگی و رطوبت به ظروف حاوی روغن دنده، از مهم‌ترین نکات در حفظ کیفیت آن است. محیط نگهداری باید کاملاً تمیز، خشک و به دور از گردوغبار باشد تا از تخریب زود هنگام روغن جلوگیری شود. از دیگر عوامل تأثیرگذار بر دوام روغن گیربکس، قرار نگرفتن آن در معرض نور مستقیم خورشید است. نور و گرمای بیش از حد، می‌توانند فرآیند اکسیداسیون را تسریع کرده و کیفیت روغن دنده را کاهش دهند. برای محافظت بهتر از روغن دنده، استفاده از بسته‌بندی مناسب و مقاوم در برابر نفوذ هوا و رطوبت، یک الزام مهم به شمار می‌رود. بشکه‌ها، ظروف فلزی یا پلاستیکی که حاوی روغن دنده هستند، باید کاملاً درزبندی شده و فاقد نشتی باشند تا از ورود ذرات معلق، آب، یا اکسیژن جلوگیری شود. این عوامل می‌توانند باعث تغییر رنگ، افت گرانروی و حتی تشکیل رسوبات در روغن شوند. از آنجا که روغن‌های دنده دارای افزودنی‌های خاص ضد سایش، ضد زنگ و پایدارکننده‌های اکسیداسیون هستند، حفظ این ترکیبات در حالت پایدار مستلزم نگهداری اصولی و حرفه‌ای است. همچنین توصیه می‌شود ظروف حاوی روانکار در مکانی سرپوشیده، خنک و دور از منابع حرارتی قرار گیرند. توجه به این نکات باعث افزایش ماندگاری، حفظ کیفیت عملکردی و جلوگیری از هدررفت سرمایه ناشی از خرابی روغن خواهد شد.

مراحل تعویض روغن دنده

تعویض روغن دنده‌ها نیاز به دقت و رعایت چند مرحله دارد. در اینجا یک راهنمای کلی برای تعویض روغن دنده‌ها آورده شده است: به طور اختصار می توان گفت که این فرآیند شامل آماده سازی، تخلیه روغن قدیمی، پر کردن روغن جدید، بررسی نهایی می باشد.

ابتدا خودروی خود را روی سطح صاف و هموار پارک کنید . از جک و پایه‌های ایمنی برای بالا بردن خودروی خود استفاده کنید. حتماً توجه داشته باشید که دستکش و عینک ایمنی بپوشید. پیچ تخلیه روغن دنده را پیدا کنید (معمولاً در پایین جعبه دنده قرار دارد).یک ظرف بزرگ زیر پیچ تخلیه قرار دهید.اکنون پیچ تخلیه را باز کنید و اجازه دهید روغن قدیمی کاملاً تخلیه شود.آخرین مرحله شامل بستن پیچ تخلیه می باشد که در این مرحله باید پس از تخلیه کامل روغن، پیچ تخلیه را مجدداً ببندید و مطمئن شوید که به درستی محکم شده است . پیچ پرکننده روغن را پیدا کنید (معمولاً در بالای جعبه دنده قرار دارد).با استفاده از قیف، روغن دنده جدید را به آرامی داخل جعبه دنده بریزید تا سطح روغن به حد مطلوب برسد.پیچ پرکننده را ببندید و مطمئن شوید که به درستی محکم شده است.خودرو را پایین بیاورید و مطمئن شوید که هیچ نشتی وجود ندارد. خودرو را روشن کنید و چند دقیقه رانندگی کنید تا مطمئن شوید که همه چیز به درستی کار می‌کند.

سیستم دنده اتوماتیک خودرو

همان طور که از اسم این نوع جعبه دنده مشخص است؛ همه چیز برای انتقال و حرکت در جعبه دنده اتوماتیک، به صورت اتوماتیک و بدون نیاز به دخالت دست و یا پای راننده؛ ساخته می شود. یعنی اینکه در خودروهایی که از این نوع جعبه دنده استفاده می شوند دیگر خبری از  پدال گرفتن و کلاچ نخواهد بود. در یک خودرو با گیربکس اتوماتیک هیچ تغییر دنده ای به صورت دستی وجود ندارد. به طور کلی هنگامی که دنده گیربکس اتوماتیک، در حالت درایو قرار داده شود، همه چیز اتوماتیک و توسط دستگاه انجام می شود.

انواع جعبه دنده اتوماتیک

• گیربکس اتوماتیک AMT
• گیربکس اتوماتیک AT
• گیربکس اتوماتیکDCT
• گیربکس اتوماتیک CVT

در ادامه، دو مورد از گزینه‌های فوق که کاربرد بیشتری در بازار دارند، به‌صورت جداگانه توضیح داده شده‌اند

آشنایی با گیربکس اتوماتیک CVT: جعبه دنده اتوماتیک CVT از جدیدترین نوع گیربکس ‌های استفاده شده در خودروها است. که بیشتر در خودروهای اسپورت مورد استفاده قرار می گیرند. مهمترین مزیت این گیربکس ‌ها افت انرژی کم و راندمان انتقال قدرت بالا، انتقال بهینه نیرو، ساختمان ساده ‎تر، تعویض دنده بسیار خوب و شتاب استاندارد دانست. در کنار این همه مزیت ها، باید بگوییم قیمت این نوع جعبه دنده بالاست و باید برای آن از روغن های خاص و گران قیمت استفاده شود.

مزایای گیربکس CVT

گیربکس CVT یا گیربکس با نسبت انتقال پیوسته، یکی از نوآورانه‌ترین فناوری‌ها در صنعت خودرو محسوب می‌شود که مزایای متعددی را برای رانندگان فراهم می‌کند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این نوع گیربکس، کاهش مصرف سوخت است؛ چرا که CVT قادر است نسبت انتقال نیرو از موتور به چرخ‌ها را به صورت کاملاً بهینه و متناسب با شرایط رانندگی تنظیم کند. در نتیجه، عملکرد موتور در بازه‌های بهینه باقی می‌ماند و مصرف سوخت به حداقل می‌رسد. علاوه بر آن، رانندگی با خودروی مجهز به گیربکس CVT تجربه‌ای نرم و آرام را به همراه دارد؛ زیرا برخلاف گیربکس‌های سنتی، این سیستم فاقد مراحل دنده‌بندی مشخص است و تغییر سرعت‌ها به صورت پیوسته و بدون ضربه یا شوک صورت می‌گیرد. از دیگر مزایای کلیدی گیربکس.

در کنار صرفه‌جویی در مصرف سوخت، گیربکس دوکلاچه از لحاظ راندمان کلی نیز بسیار کارآمد است. طراحی دقیق این سیستم و انتقال نیرو بدون اتلاف، باعث می‌شود که انرژی موتور به‌صورت مؤثرتری به چرخ‌ها منتقل شود و خودرو با حداکثر بهره‌وری حرکت کند. این ویژگی برای رانندگانی که به عملکرد خودرو اهمیت می‌دهند، بسیار حائز اهمیت است. همچنین، تجربه رانندگی با خودروهای مجهز به گیربکس DCT ممکن است عملکرد بهینه خود را از دست داده و حتی دچار افزایش دما و گرم شدن بیش از حد شود. این امر نه‌تنها عملکرد خودرو را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند به کاهش عمر مفید گیربکس نیز منجر شود. بنابراین، با وجود مزایای فنی بالا، استفاده از گیربکس دوکلاچه نیازمند آگاهی و توجه بیشتر به شرایط نگهداری و نوع رانندگی است.

 

تا حالا به کیفیت روغن دنده خریداری شده برای خودرو دقت کرده بودید؟

کیفیت روغن دنده مانند هر روان‌کننده دیگری، به چند دسته طبقه‌بندی می‌شود. روغن‌های دنده خودرو بیش از تصورتان اهمیت دارند. شما نمی‌توانید از هر روغن دنده قدیمی در یک برنامه دنده خودرو استفاده کنید. استفاده از روغن دنده مناسب منجر به جلوگیری از سایش بیش از حد و خرابی زودرس دنده می‌شود. همانطور که انواع دنده‌های مورد استفاده در کاربردهای دنده خودرو متفاوت هستند، روان‌کننده‌های دنده مورد نیاز آنها نیز متفاوت است. قبل از بررسی 7 دسته از سطوح کیفیت API روغن دنده، ابتدا باید به توضیحات روغن دنده که معمولاً در استفاده روزانه از خودرو کاربرد دارد، نگاهی بیندازیم.

کارکردهای روغن دنده

سیستم‌های دنده‌ در خودروی شما در تماس با فلز زیادی قرار می‌گیرند که باعث گرما و فرسودگی می‌شود. روغن دنده با کاهش اصطکاک و انتقال گرما از آنها به محافظت از این قطعات متحرک کمک می‌کند. تعویض دوره‌ای روغن دنده ماشین شما یک تعمیر و نگهداری ضروری است، که نتیجه آن افزایش طول عمر ماشین و جلوگیری از تعمیرات پرهزینه است.روانکاری نامتناسب منجر به خوردگی، ساییدگی و سوراخ شدن اجزای مهم می‌گردد. روغن دنده، مخصوص استفاده در چرخ دنده‌ها فرموله شده است. 

 

سطح کیفیت API

 API (موسسه نفت آمریکا) دسته‌بندی سطوح کیفیت را برای روغن دنده‌های سیستم‌های انتقال نیرو و محورها تعریف می‌کند. انتخاب یک روان‌کننده برای کاربردهای خاص مستلزم در نظر گرفتن دقیق شرایط عملیاتی و خصوصیات شیمیایی و فیزیکی روانکار است.

روغن‌های دنده توسط API با استفاده از حروف GL مخفف (Gear Lubricant) و سپس یک عدد برای شناسایی سطح عملکرد روغن طبقه‌بندی می‌شوند.

API  همچنین نام خدمات MT-1 را برای برخی از گیربکس‌های دستی غیرهمگام صادر کرده است. نام‌گذاری‌های خدمات روان‌کننده API  برای گیربکس‌های دستی خودرو و محورها در زیر توضیح داده شده‌اند. تنها سه مورد از هفت نام خدمات روانکار دنده خودرو صادر شده توسط API در حال حاضر به دلیل تغییرات در رویه‌های توصیه شده سازندگان یا به دلیل در دسترس نبودن سخت‌افزار آزمایشی در حال استفاده هستند.

روغن موتورهای دیزلی با بنزینی از لحاظ سطح کیفیتی با هم متفاوتند. در واقع موسسه نفت آمریکا (API) برای رتبه‌بندی سطح کیفی روغن موتورهای دیزلی و بنزینی 2 گروه جداگانه در نظر گرفته است.